Matci 24 tato tipahikan irikik nama mitcisonaniwon kaie nama minikwaniwon aka tca wiec kitci isparinaniwok. Kecpin aric mamacic aka e reraniwok , niponaniwon.
E reraniwok, ekota e otci matisinaniwok. E mirwacik ititamowin* ka ispotatcikatek*, miro matisinaniwon kaie mackowisinaniwon. Kecpin aric aka e mirwacik ititamowin matci kaskina wiec itapinaniwon : aieskosinaniwon, otake sekisinaniwon, tewoskwaniwon, wi cecikokowaniwon, akositehaniwon, « rhinite » itapinaniwon, « allergie » isparinaniwon, kimotamoparinaniwon.
Kecpin ititamowinik e maratak wetciparinokwen anihi ka aitapinaniwok*, e otci reraniwok ni otciparin, e reraniwok maka ispotacikatew aka ka mirwacik.
- 1-Mitcimiriw,
- 2-nipiriw,
- 3-« oxygène » ka icinikatek.
Ititamowinik nicwek takon « gaz » ka icinikatek:
(+ un peu de vapeur d’eau) |
E reraniwok enko ni ka natcipitak « l’oxygène » anihi « cellules » ka itwaniwok kitci meckotcipatak « énergie » ka itwaniwok kitci isparik.
Ititamowinik tca otcipitcikatew « l’oxygène ». Ititamowinik 78% irikik takon « oxygène » ka icinikatek.
E otci pitakeparik :
Ititamowin okotinak otci pitakeparin (kekotc otoninak), okotcockwanak icamakan nac neta « trachée » ka icinikatek nac opaninak ici pitakeparin.
Peikwaw e ispotamonaniwok, wiec apita kwapahikan pitakeparin ititamowin opaninak. Aka orina e matcitc awik 16 irikik ispotamo peiko tipahikanicic (kirawe nipara e aiatcitc kekotc e mipatcatc). Peiko kickwa tca, 11,520 kwapahikan irikik pitakeparin opaninak.
Pitc wiawinak :
- E icinakok opan, mia ni nicw micta mackimotai ite e ici takok « les bronches » ka icinikatek. Neta « les bronches » ka icinikatek ekota ni miparik ititamowin.
- Minawatc neta « bronchioles » ka icinikatek ici miparin ititamowin nac neta mackimotacik taci e ici takok « les alvéoles » ka icinikatek (ka ici wipak ite e ici takociparik ititamowin).
- Anihi « alvéoles » ka icinikatek micta mitcecin neta omikwapicica .
- Ekota tca neta omikonan pe ici natcipatatc « l’oxygène » ka icinikatek kaskina tca wiec kiwiawinak « dans les cellules » kitci iciwepahak.
|
MITOWI MICTIKOK KA ISPARIK: Mictikok matci kata ki ici tapapatcikatew e icinakok e otci rereikw | |
|
la trachée
 les bronches les bronchioles (petits canaux) les sacs alvéolaires les alvéoles les vaisseaux sanguins le sang |
(mictikw)
(otikona) (otikonicica) (nipica) (e aicinakok nipica) (omikwapi) (omikonan) |
Ite e otci orowiparik:
- E ickwa takociparik neta «dans les cellules», nihe « l'oxygène » mamowiparin acitc anihi nipik acitc mitcimik ka ki kotamokw ka otcipariki.
- « Les cellules » tca ickwasamokw kaskina aniheriw ekota tca e otciparinik «l’énergie» ke apatcitatcik.
- Ekota tca neta wetciparik «des déchets», mitowi cikiwinapo, mei, apwesiwinapo acitc nihe «gaz carbonique» ka icinikatcikatek.
- Omikonan tca otitam niheriw « gaz carbonique » neta tca iciwitaw « dans les avéoles ».
- Mocak memantcic actew ititamowin opaninak, nihe tca « gaz carbonique » mamoparin kirika nihe ititamowin kiapatc ka actek opaninak
«Le diaphragme» ka icinikatek enko nihe ka itotiskemakak kitci ispotatcikaniwok kaie pakitamonaniwok. Opaninan nama kata ki matcipariw osam mirokisiw.
| E ISPARIK KIWIAWINAK AKA E MIRWACIK ITITAMOWIN | ||
| Okotinan mitowi ni « un filtre » e isparik, nakanam ka maratanik ititamowinik ka takonik epwamoci takociparinik opaninak. Opiwinan okotik ka takok enko nihe ka itotiskemak acitc otakikominan kitci nakatik ka maratak ka ispotatamokw. | Okot acitc okotcickwai |
Okotinak e miparik ititamowin ka ispotatamokw iti kicoparin, mia e asitci kicosiikw kitci asitci kicowak.
Kecpin e kipiskiwonaniwok, takitamotew ka ispotatamokw, kopaninak tca icamakan. matci ni pakipaneparinaniwon*. Awacak mocak otoniwak e otci reretcik, misawatc e kicitamoterik* kekotc e takitamoterik iti ni matca-kototeriw oroskowaw, osam e tawotitcik ekoni wetci isparinik. Peikon kaie e isparinik «la gencive», iti tca akosiwok. (gingivite). |
| Kecpin e micta maratak ititamowin, nac micta kipiskiwonaniwon, nama ki nakatin ka maratak ititamowinik ka takok: ni tca e isparik okotcickwanak icimakan anihe ka maratak kaie opaninak acitc neta «alvéoles» ka icinikatek. | ||
| INFLAMMATION : pakipariwok «les muqueuses» «des bronches», okotinak kaie opaninak. E tca pakipariki nihi nama ki miro reraniwon. Pharyngite : e akosikotcic- kwaniwok, octotcikatew, nama ki miro kotcikaniwon. Sinusite : kipiskiwonaniwon, otcikowiskiwonaniwon, akosinaniwon. Laryngite : nama petakosinaniwon e arimwaniwok, akosinaniwon kaie. |
Matci kaie «rhinite», kata ki itapinaniwon, anihe ka wi itaniwok «l’inflammation des muqueuses du nez» (ocakai pitc okotinak). Pakiparinaniwon pitc okotinak ekotca aka e nisotomatcikaniwok. Aniki ka itapinetcik niheriw «rhinite» matci nama wiskat nakatikowok, kek atita kata makonikowok «l’asthme» ka icinikatek.
Kecpin e maratak ititamowin* opaninak icamakan nihe ka maratak.. Kekwan wetci ?
- Misawatc aka e kipiskiwonaniwok nama mocak kaskina « filtrer » kata ki totam kikotino ka maratanik e ispotatamok. Kecpin e takok ka ici pimatisinaniwok «des spores» ka icinikatek acitc kecpin mockineapiteke e ki sakosaniwok, nac opaninak icamakono anihi.
- Nama kata ki nakatin okotinak «les gaz» e icpictamakak ititamowinik. Kecpin tca e maratak ititamowin osam anihi ka pamactaki* ka marataki, nama kaie kata mirwacin kopanino.
Micta otake « infection » ispariwok « les alvéoles » osam mocak miromweariw acitc kicosiwok ite e ici tatcik, ekota tca ko kirawe e ici moskiparitcik « les virus » kaie « les bactéries ». E tatcik « les spores » e ki akwakoctik wiec acitc ka pamactaki ka marataki matci «allergie» kaie*, «l’asthme» kekotc «bronchite» kata ki itapinaniwon matci kaie kata ki pakiponeparinaniwon. E pakipanepaparinaniwok, micta mamitawomonaniwon, micta octotcikatew kaie micicikw iskonaniwon.
Matci kata ki pakipaneparinaniwon kecpin e miratcikatek cicohikan ka cipwacteak* kaie cicopekanikan acitc «kérosène» ka icinikatek.
L’asthme : «les bronches» e akosinaniwok osam «allergique» e isparinaniwok e osami maratak ka pamactaki e ispotatcikatek. Iti apicicipariwok «les bronches» ekotca aka e ki ispotamonaniwok kaie pakitamonaniwok.
Anaha «asthmatique» ka isparitc arimisiw kitci ki pakitatak «le gaz carbonique» opanik ka takonik. E makonikotc «l’asthme», iti mawotcihomakan «le gaz carbonique» kecpin tca aka wiec totcikateke nipahiko nac, kimotamickako, aka e takonik «l’oxygène» ka icinikatek).
E maratak ititamowin osam anihe «gaz carbonique» e icpictamakak ititamowinik kirawe arimihikowok.
e pakipaneparinaniwok: pakipariw opaninan.
Ka sakoswatcik kaie kotakihik ka ispotatakik akwapiteriw e sakoswaniwonik, takoniw opaniwok neta mia « alvéole » ka icinikatek memantcic «goudron» ka itwaniwok. Ekotca aka e miro reretcik kentca ki natcipataw omikonan «l’oxygène» ka takonik ititamiwonik.
E maratak ititamowin = nama tapwe takon «l’oxygène»
E noteparik «oxygène»
=
|
e akwakoctikw* + sikaret + ka icpictamakak aka ka marwacik + «particules» + mirikosi = matci kata ki akosina- niwon |
Akwapite sikaretik ka otciparik
Enko nihe ka mawotci maratcitatc ititamowiniw. Ketak kaskina «cancer» ka itapinaniwok opaninak acitc okotcickwanak ekota e otciparik. Kaskina wiec kotakihik askik – 16 000 ota Kanata askik - mitcet iriniwok nipahikowok e ki osam micta sakoswatcik.
Kecpin e osam awaciwinaniwok e kitciparinaniwok e sakoswaniwok kirawe wipatc kata ki akosinaniwon kaie kirawe mictahi akosinaniwon.
Aakwapite acitc aka ka sakoswatcik otci
Aka ka sakoswatcik, kaie wirawaw ispotatamok akwapiteriw sikaretik ka otciparinik. Mia ni peikon e sakoswatcik (misawatc aka e sakoswatcik), peikon tca koctatikoniw wirawaw otci. Anihe akwapite sikaretik ka otciparik koctatikoniw awacak otci , iskwewok ka kanawerimawosotcik, kaie ka akosiwatisitcik otci.
Ki kiskerimawok a awiik ka arimihikotcik opaniwaw, okotiwaw, okotcickowiaw kekotc mocak ka aieskotamotcik ? Sakoswawok a ni kekotc mocak ispotatamok peikon akwapiteriw misawatc aka e sakoswatcik ?
Mikiwam e manatcitakaniwok aka kitci osami miroweak* kaie aka orina kitci mirikosiwok acitc aka orina kitci mitcetitcik mantcocicicak, kitci ki mirwacik ititamowin peikon nama kata mirwacin ititamowin kecpin sakoswaniwoke pitakamik.
Ka maratak sikaretik ka otciparik kinec pamactan mikiwamik. Kecpin awik wi sakoswate, nama pitakamik kata sokoswapan.